خلاصه ای از نتایج تحقیقات بنده در مورد سبک زندگی
یکی از مهمترین و راهبردیترین کلیدواژههایی که مقام معظم رهبری اخیراً آن را بارها به کار برده و بر آن تأکید داشتهاند، موضوع «سبکزندگی» است. ایشان معتقدند: آن تمدن نوین اسلامی که ما به دنبال هستیم و انقلاب اسلامی نیز میخواهد آن را به وجود بیاورد، بدون دستیابی به «سبک زندگی» تحقق پیدا نخواهد کرد.
مفهوم سبک زندگی اسلامی چیست؟
وقتی صحبت از سبک میشود یک ویژگی مدنظر است که ممکن است افراد به اندازه کافی به آن توجه نداشته باشند و آن اینکه رفتاری که فرد انجام میدهد این گونه نیست که مثلاً به طور اتفاقی و ناخواسته و غیر حساب شده، از او سر زده باشد.
وقتی گفته میشود «سبک»، اصول نسبتاً ثابت از آن فهمیده میشود همچنانکه در بسیاری از امور دیگر نیز این معنا در سبک، لحاظ میشود اگر صحبت از سبک نقاشی، سبک هنری خاص و... شود این معنا در سبک وجود دارد و اگر مدعی هستیم که میخواهیم سبک زندگی اسلامی داشته باشیم یعنی میخواهیم روش اسلامی به گونهای نسبتاً ثابت، در زندگی افراد حضور داشته باشد از اینرو در تمام مکانیزمها و محتواهایی که در نظر گرفته میشود باید همگی در مسیر سبک بودن تعریف شود.
وقتی گفته میشود «زندگی»، ممکن است برخی از افراد، کلمه سبک را در کنار کلمه زندگی گذاشته و نگاهشان تحت تأثیر بعضی از دیدگاههایی از رشته علوم انسانی قرار گرفته و محدوده خاصی را شامل شود. ممکن است در جامعهشناسی غلیظترین نگاه، نگاه اقتصادی و نگاه اجتماعی و جایگاه اجتماعی افراد باشد، همچنین اگر همین موضوع در روانشناسی مطرح شود ممکن است بیشتر در فضای شخصیتی افراد قرار گیرد و محدوده خاصی را شامل شود.
اگر ما سبک زندگی را با پسوند «اسلامی» در نظر بگیریم منظورمان این خواهد بود که همه زندگی! البته برخی از دوستان معتقدند که این موضوع از ولادت تا مرگ را در بر میگیرد، اما من بر این باور هستم که از قبل از ولادت تا بعد از مرگ را نیز در بر میگیرد و اصولاً اسلامی بودن به معنای دقیق همین است. جوانی که میخواهد ازدواج کند حتی باید از دوران کودکی او، زمینهها طوری فراهم شده باشد که فرزندی که بعد از ازدواج از او متولد میشود متناسب با آموزههای اسلامی که کاملاً معقول و قابل دفاع است، متولد شود.
البته گستره زندگی بسیار وسیع است و بعد از مرگ را نیز شامل میشود چرا که تمام تجلیات روانی ما تحت تأثیر این موضوع قرار میگیرد.
بنابراین اگر انگیزههای من فقط دنیایی باشد بسیار با انگیزههایی که دنیایی - آخرتی باشد متفاوت خواهد بود اگر من توجهی به معاد نداشته باشم ارتکاب بسیاری از رذایل اخلاقی به راحتی اتفاق خواهد افتاد و در واقع نگاه به زندگی پس از مرگ، زندگی روزمره را تحت تأثیر خواهد داشت و از این رو، به خودم اجازه میدهم که بگویم «سبک زندگی» یعنی آن روش نسبتاً ثابت، که از قبل از ولادت تا بعد از مرگ را پوشش میدهد و به تمام مراحل توجه دارد؛ باید گستره زندگی را اینگونه دید. وقتی قید «اسلامی» بودن را برای سبک زندگی لحاظ میکنیم بیانگر آن است که محتوا و مطالبی که به صورت دقیق و تخصصی از متون دینی با روش خاص دینی استخراج و استکشاف شده و یک انسجامدهی در آن لحاظ میشود این طور نیست که من تنها با یک روایت و آیه موضعگیری داشته باشم و یا فقط با مطالعه جامعی در مسائل اخلاقی، ادعا کنم که سبک زندگی اسلامی را مطالعه کردهام.سبک زندگی در بُعد اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و... یک بخش از سبک زندگی اسلامی است. از اینرو وقتی لفظ اسلامی بودن را برای سبک زندگی لحاظ میکنیم منظورم آن جامعیتی است که مدنظر اسلام است هم به لحاظ محتوا، هم به لحاظ زمان.
علاوه بر اینکه ما معتقدیم «حلال محمد حلال الی یوم القیامه، و حرام محمد حرام الی یوم القیامه»، طول زمان، مکانهای مختلف و همه بشریت را نیز در بر میگیرد. بدین معنا که اگر من بخواهم به عنوان کسی که با اسلام آشنا است، سبک زندگی اسلامی را ترسیم و آن را به دیگران ارائه کنم؛ آن را به گونهای ترسیم میکنیم که برای مسلمانها و غیر مسلمانها، جدای از هم، یا در کنار یکدیگر، کاربرد داشته باشد.
راهکارهای فوری
یکی از راهکارهای فوری، که هر فردی علاقهمند است و میخواهد که آن را بداند و در راستای تحقق سبک زندگی اسلامی انجام دهد، و ذکرش میتواند کارساز باشد و در روند مطالعه، شکل دادن رفتارهای شخصی، بین فردی، و رفتار اجتماعی تاثیر دارد، این است که اندکی جسارت به خرج دهیم به خودمان این اجازه را بدهیم که در حدّ درک خودمان، خودمان باشیم؛ بدین معنا که تسلیم انتظاراتی که فضای اجتماعی برای من ایجاد میکند و من آنها را قبول ندارم، نشوم و در یک کلام، همرنگ جماعت نشویم. آنچه را که «میدانیم» عمل کنیم و در سطح اجرایی اگر کاری از دستمان بر میآید همان را انجام دهیم، همچنین نباید منتظر دیگران ماند و تحت تأثیر نگاه منفی آنها قرار گرفت؛ این نوع نگرش، دریچهها و زمینههای بسیاری را به روی ما خواهد گشود.
چاشنی این بحث کلامی از آیتالله بهجت (ره) است زمانی که افراد برای گرفتن دستورالعمل اخلاقی به محضر ایشان میرفتند، میفرمودند: «آنچه را که میدانید عمل کنید، آنچه را که نمیدانید برای شما آشکار خواهد شد» در واقع بخش عمده سبک زندگی اسلامی باید همینطور باشد.کم نیست مسائلی را که ما میدانیم، صحیح یا غلط بودن آن برایمان معلوم است، اما آن را پشت گوش میاندازیم؛ کم نیست کارهایی را میدانیم باید انجام شود، اما ممکن است مورد پسند و رغبت ما نباشد و در عمل به آن تن ندهیم.
نتیجه
ما برای داشتن سبک زندگی اسلامی در جامعه خودمان به سه مجموعه کاری نیازمندیم: 1ـ داشتن یک منظومه مفهومی قابل استفاده که کاملاً منطبق بر قوانین اسلام باشد، 2ـ داشتن و یا ساختن فرآیندهای اجرائی؛ که این موضوع به تمام نهادهای اجتماعی، حکومت، قانون اساسی و ... بر میگردد، 3ـ ترکیب و تلفیق این دو و یک انعطاف پذیری که در طول زمان باید داشته باشد. شاید اگر فرض کنیم دستگاه مفهومی جامعه را در اختیار داریم و مکانیزمها و فرآیندهای اجتماعی نیز فراهم است و هیچ مشکلی وجود ندارد با این حال، تا این روند بخواهد عملیاتی شده، و در متن جامعه حضور پیدا کند و به نتیجه برسد به زمان نیاز زیادی داریم، که به عنوان مثال، بخشی از آن در تربیت نسل جدیدی از فرزندان است.